شب قدر

شب نوزدهم، این شب باعظمت آغاز شب‌های قدر است و شب قدر آن شبی است که در طول سال شبی به خوبی و فضلیت آن یافت نمی‌شود. عمل در این شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است و تقدیر امور سال در این شب صورت می‌گیرد. فرشتگان و روح که اعظم فرشتگان الهی است، در این شب به اذن پروردگار به زمین فرود می‌آیند و به محضر امام‌زمان(عج) می‌رسند و آنچه را که برای هر فرد مقدّر شده است، بر آن حضرت عرضه می‌دارند.

علت نامگذاری شب قدر

برای نامگذاری شب قدر چند وجه گفته‌اند:

1. همۀ مقدّرات بندگان در طول سال، در آن شب رقم می‌خورد. شاهد بر این وجه، این آیه است: «فیها یفرق کلّ أمر حکیم؛ در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می‌گردد.»
2. قرآن با تمام قدر و منزلتش به‌و‌سیلۀ فرشته صاحب‌قدر بر پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نازل گردید.
3. آن شب دارای قدر و شرافتی عظیم است. «ما قدروا الله حق قدره؛ آن‌ها قدر خداوند را نشناختند.»
4. مقدر شده است که قرآن در این شب نازل گردد.
5. کسی که آن شب را زنده بدارد، صاحب قدر و مقام و منزلت می‌شود.
6. در آن شب آن‌قدر فرشته نازل می‌شود که زمین بر آن‌ها تنگ می‌آید. (تقدیر به‌معنای تنگ‌گرفتن نیز آمده است؛ مانند: و من قدر علیه رزقه؛ کسی که روزی او تنگ شده است.)

زمان شب قدر

شکی نیست که شب قدر یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان است؛ زیرا قرآن آشکارا این مسئله را گوشزد کرده است. به نص صریح آیات، قرآن در ماه مبارک رمضان نازل شده است: «شهر رمضان الذی أنزل فیه القرآن؛ ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است.» «انّا أنزلناه فی لیله القدر؛ ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.»

از این دو آیه نتیجه می‌گیریم که شب قدر در ماه مبارک رمضان است؛ اما در اینکه شب قدر کدام شب است، احتمالاتی گفته‌اند: «یکم، هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم، بیست و سوم، بیست و هفتم.»

مشهور است که شب قدر را در دهۀ آخر رمضان جستجو کنید. شاید اینکه پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در دهۀ آخر ماه رمضان، تمام شب‌هایش را احیا می‌داشت و به عبادت مشغول بود، مؤید این مطلب باشد. ولی بازهم جای این سؤال باقی است که شب قدر در کدام شب از دهۀ آخر ماه رمضان است؟ با دقت در روایاتی که در این زمینه رسیده است، می‌توان آن‌ها را به چند دسته تقسیم کرد:

• دسته‌ای از روایات، شب قدر را به‌صورت نامعین در دهۀ آخر ماه رمضان معرفی می‌کنند.
• دستۀ دیگر، شب قدر را به‌صورت مشترک بین شب‌های «نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم» می‌دانند.
• دسته‌ای نیز می‌گویند شب قدر بین شب‌های «بیست و یکم و بیست و سوم» رمضان مشترک است.
• گروهی شب قدر را فقط شب «بیست و یکم» رمضان معرفی می‌کنند.
• در مقابل، گروهی دیگر شب قدر را فقط شب «بیست و سوم» ماه رمضان می‌دانند.

از روایاتی که از ائمۀ اطهار(علیهم‌السلام) آمده است، برمی‌آید که شب قدر به احتمال قوی شب «بیست و سوم» ماه مبارک رمضان است. اما شایسته است انسان دو شب نوزدهم و بیست و یکم را به‌خاطر قداست و نیز آماده‌شدن برای شب بیست و سوم به احیا، دعا، تضرّع و نماز مشغول باشد.

نشانه شب قدر

اگر انسان به درجات بالا رسیده و خود را اصلاح کرده باشد، درک شب قدر برایش آسان است؛ چون شبی با این‌همه عظمت و قداست حتماً نشانه‌هایی دارد. سالکی که از ماه رجب به پیشواز ماه رمضان رفته و خود را آماده کرده باشد، می‌تواند این نشانه‌ها را دریابد. مگر می‌شود یوسف زهرا نشانی (پیراهنی برای روشنی چشم یعقوب) نفرستد؟ در اینجا به پاره‌ای از این نشانه‌ها اشاره می‌کنیم:

1. محمدبن‌مسلم از یکی از دو امام‌باقر و امام‌صادق(علیهماالسلام) دربارۀ نشانۀ شب قدر سؤال کرد: «علامت شب قدر این است که بوی خوشی از آن پخش می‌شود. اگر شب قدر در سرمای (زمستان) باشد، گرم و ملایم می‌گردد و اگر در گرمای ( تابستان) باشد، خنک و معتدل و نیکو می‌شود.»
2. ستارگان آن شب مانند خورشید تابان هستند.
3. صبح آن شب، آفتاب بدون شعاع طلوع می‌کند و هوای آن روز معتدل است.
4. در آن شب دست شیطان و ساحران بسته است. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرموده‌اند: «شیطان در این شب بیرون نیاید تا اینکه صبح طلوع کند و نمی‌تواند بر کسی جنون، بیماری یا هرگونه آسیبی وارد کند. همچنین سحر هیچ ساحری در این شب اثر نکند.»
5. به نقل از ابن‌عباس، پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «در شب قدر، فرشتگان سدره‌المنتهی و جبرئیل با پرچم‌هایی به زمین فرود می‌آیند. یکی از پرچم‌ها را بر روی قبر من نصب می‌کنند و بقیه را در مسجدالحرام و بیت‌المقدس و طور سینا نصب خواهند کرد. آن‌ها از کنار هیچ مؤمنی نمی‌گذرند مگر اینکه بر ایشان سلام می‌کنند، غیر از کسانی که شراب و یا گوشت خنزیر خورده‌اند. آن شب، شب بسیار مبارکی است. مقدّرات و سرنوشت تمام بشر در آن شب بر امام‌زمان(علیه‌السلام) نازل می‌شود و شب قدر تا روز قیامت باقی خواهد بود.»
6. حیوانات در این شب کارهای غیرمعمول انجام می‌دهند؛ مثلاً سگ که کارش پارس‌کردن است، در این شب بر کسی پارس نمی‌کند.
7. عمیدبن‌عمر می‌گوید: «در اواخر ماه رمضان با کشتی در حال سفر بودم. شبی از شب‌ها آب دریا را برگرفتم و نوشیدم و آن را عذب و زلال یافتم؛ پس بدانستم که شب قدر است.»
8. صاحب تفسیر حجّه‌التفاسیر می‌گوید: «دوبار شب قدر را که در دهۀ سوم ماه رمضان بود، دریافتم. وقتی که به زیارت عبدالعظیم حسنى مشرف شدم، خود بعضی از نشانه‌های مزبور را دریافتم. خصوصاً که آن شب صدای سگی را به گوش نشنیدم و همهمۀ شب‌های دیگر نیز در کار نبود. سکون و آرامشی روحانی بر همۀ موجودات هستی حتی بر برگ درختان حکم‌فرما بود.»

فضیلت شب قدر

در روایات متعدد از ائمۀ اطهار(علیهم‌السلام) فضایل متعددی نقل کرده‌اند:

1. قرائت هزار بار سورۀ «قدر» در شب قدر، یقین انسان را محکم می‌کند.
2. هرکس شب قدر را احیا بدارد، خداوند گناهان گذشته‌اش را می‌آمرزد.
3. هرکس در شب قدر دو رکعت نماز بخواند، مثل این است که رضای خدا را جلب کرده است.
4. هرکس در شب قدر صدقه بدهد، جواز عبور از صراط را می‌گیرد.
5. هرکس در شب قدر به مساکین رحم کند، خداوند رحمتش را نصیب او کند.
6. هرکس در شب قدر به تسبیح خداوند مشغول باشد، خداوند درختان و میوه‌های بهشت را به او ارزانی کند.
7. هرکس شب قدر بیدار باشد، مقام قرب الهی نصیبش می‌شود.
8. هرکس غسل شب قدر را انجام دهد، خداوند گناهانش را می‌بخشد.
9. هرکس در شب قدر سورۀ عنکبوت و روم را بخواند، بدون استثنا وارد بهشت می‌شود.
10. هرکس در شب قدر به زیارت قبر سیدالشهدا برود، خداوند او را خواهد بخشید.
11. هرکس در شب قدر دو رکعت نماز در کنار قبر سیدالشهدا بخواند و از خداوند بهشت را درخواست کند، خداوند خواستۀ او را برآورده می‌کند.

فضیلت شب قدر تنها به‌سبب عبادت نیست؛ زیرا عبادت و بندگی به خدای تعالی باید در هر زمان و مکان برابر و مساوی باشد. اگر شخص موحد باشد و در عبادت خود ریا و غرض نکند و عبادتش تنها برای رضای الهی باشد، آن عبادت در هرجا و هر زمان که باشد، مقبول است.

در قبولی عبادت و جزای اعمال، مکان و زمان تأثیری ندارد. پس فضیلت آن شب به جهت اجتماع و اتفاق و جمع‌شدن مؤمنین در یک جا و مشورت آن‌ها دربارۀ امور دین و دنیا است. چنان‌که فضیلت حج و جمعه و دو عید فطر و قربان به همان اجتماع و اتفاق است؛ چراکه خداوند تعالی به اجتماع و اتفاق اهمیت بسیار داده است. البته باید دانست که همۀ این اعمال در صورتی پاداش دارد که انسان آگاهی به دست آورده و از خواب غفلت بیدار شده باشد.

معروف است که بچه‌ای را شب هنگام با حالت خواب‌آلودگی به مهمانی می‌برند و در گوشه‌ای از اتاق می‌خوابانند. پس از بازگشت، وقتی از خواب بیدار می‌شود، از والدین خود می‌پرسد: «کجا بودیم؟» چون در خواب بوده، نفهمیده او را کجا برده‌اند. والدین در جواب می‌گویند: «دیشب رفتیم مهمانی. پذیرایی هم شدیم؛ اما تو در خواب بودی و نفهمیدی!» بهوش باشیم که ما هم مثل این بچۀ خواب‌آلود، بدون آگاهی به مهمانی خداوند نرویم.

ارزش شب قدر

شب قدر بهتر است از:

• هزار ماه که تقریباً برابر با هشتاد و سه سال و چهار ماه: «لیله القدر خیر من ألف شهر.»

از امام‌سجاد(علیه‌السلام) نقل است که خدا به پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) خطاب کرد: «آیا می‌دانی چرا شب قدر از هزار ماه برتر است؟» پیامبر عرض کرد: «نه.» خداوند فرمود: «برای اینکه در این شب، ملائکه و روح به اذن پروردگارشان هر امری را فرود می‌آورند.»

• هزار ماه سلطنت بنی‌امیه و هزار ماه ملک ذوالقرنین

از امام‌حسن‌مجتبی(علیه‌السلام) روایت است که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «در خواب دیدم بوزینگانی را که از منبر من بالا می‌روند و پایین می‌آیند. چون جبرئیل آمد، از او پرسیدم. گفت: ʼبنی‌امیه باشند که به ناحق بر منبر تو روند.ʻ گفتم: ʼمدت ملک ایشان چقدر باشد؟ʻ گفت: ʼهزار ماه.ʻ دلتنگ شدم. پس جبرئیل سورۀ انّا أنزلنا و کوثر را به من عطا کرد.»

قتاده و قاسم‌بن‌فضل گفته‌اند: «مدت حکومت بنی‌امیه را محاسبه کردیم. دقیقاً هزار ماه شد.»

• هزار ماه سلاح بر تن‌کردن و در راه خدا جنگ‌کردن

در تفاسیر آورده‌اند که پیغمبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «یکی از بنی‌اسرائیل لباس جنگ بر تن کرده بود و هزار ماه از تن بیرون نیاورد و پیوسته مشغول جهاد در راه خدا بود. اصحاب و یاران تعجب کردند و آرزو داشتند چنان فضیلت و افتخاری برای آن‌ها میسر می‌شد. آیه نازل شد که: «لیله القدر خیر من ألف شهر؛ شب قدر از هزار ماه برتر است.»

• هشتاد سال خدا را پرستیدن

نزول ملائکه و روح در شب قدر

محتوای قرآن شریف همگان را به تعجب واداشته است. مثلاً وقتی که آیۀ نخست سورۀ قدر را می‌خوانیم «انا أنزلناه فی لیله القدر»، این سؤال به ذهن می‌آید که نازل‌کننده کیست؟ نازل شده چیست؟ واسطۀ نزول کیست و بر چه کسانی نازل شده است؟ جواب روشن است. خداوند قرآن را به‌واسطۀ جبرئیل برای هدایت انسان‌ها بر پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نازل نمود.

ملائکه و روح به اذن پروردگارشان در شب قدر به‌سوی زمین فرود می‌آیند. آن‌ها حامل اموری بسیار مهم هستند؛ چون در آن شب تقدیرات یک سال نوشته می‌شود. حال جای این سؤال است که چرا فرود می‌آیند؟ ملائکه و روح با این‌همه عظمت و قداستی که دارند، باید بر اشرف موجودات نازل شوند و اشرف موجودات پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و بعد از او ائمۀ اطهار علیهم‌السلام هستند. لذا «روح» در شب قدر بر پیامبر یا امام معصوم فرود می‌آید. روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد که در اینجا به ذکر چند نمونه از آن‌ها اکتفا می‌کنیم:

1. از ابن‌عباس نقل است که پیغمبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: «مقدرات و سرنوشت تمام بشر در آن شب بر امام عصر نازل می‌شود. شب قدر تا روز قیامت باقی خواهد بود.»
2. از امام‌باقر(علیه‌السلام) سؤال شد: «آیا می‌دانید شب قدر چه شبی است؟» فرمودند: «چگونه ممکن است شب قدر را ندانیم؛ با اینکه ملائکه در آن شب گرد ما می‌گردند.»
3. ابن‌عباس از حضرت علی(علیه‌السلام) سؤال کرد: «کیفیت نزول امر در شب قدر بعد از پیامبر چگونه است؟» امام در جواب فرمود: «پس از پیامبر، امر بر ولات امر و امام نازل می‌شود.» ابن‌عباس دوباره سؤال کرد: «ولات امر چه کسانی هستند؟» امام در جواب فرمود: «من و یازده نفر از فرزندانم هستیم که ملائکه با ما سخن می‌گویند.» بنابراین از این دسته روایات می‌فهمیم که امر، بر پیامبر یا امام معصوم نازل می‌شود.

خواص سوره قدر

امام‌صادق(علیه‌السلام) فرموده‌اند: «کسی که در شب هزار مرتبه سوره قدر بخواند، مثل کسی است که خود را در دارالسلام ببیند. اگر صد مرتبه بخواند، قبل از آنکه صبح شود، مثل کسی است که خود را در بهشت ببیند. چنانچه یازده مرتبه بعد از زوال و نماز ظهر بخواند، نمی‌میرد مگر آنکه حضرت رسول‌الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را بیند. هفت مرتبه بعد از دو رکعت نماز عشاء بخواند، از شرّ آنچه از آسمان به زمین می‌آید، محفوظ می‌ماند تا صبح شود.

اگر بخوانند بر چیزی که دفن شده، محفوظ می‌ماند. در صورتی که به آب بخوانند و کسی آن را بپاشد، نور در چشم او و یقین در قلب او پدید آید و حکمت به او عطا می‌شود. اگر انسان غمگین آن را بخواند، غم او رفع می‌شود. اگر مریض بخواند، شفا می‌یابد. چنانچه مسافر بخواند، سلامت به وطن می‌رسد. اگر زندانی بخواند، از زندان نجات می‌یابد.»

اعمال شب قدر

اعمال شب قدر دو قسمت است:

1. اعمال مشترک شب‌های قدر که در هر سه شب باید انجام شود؛
2. اعمالی که مخصوص هریک از شب‌های قدر است؛ یعنی اعمال شب نوزدهم، اعمال شب بیست و یکم و اعمال شب بیست و سوم.

بنر استوری شب قدر 

دانلود عکس بالا با کیفیت اصلی

منبع: کتاب شب قدر چیست؟ اثر مهدی برناس صومعه‌سرایی