نحوه دریافت غذای حضرت
از سال ۹۷ تا ۱۴۰۰ ثبتنام غذای حضرت و ارائۀ فیش آن بر عهدۀ نعیم رضوان بود. نحوه دریافت غذای حضرت به این صورت بود که زائران نرم‌افزار رضوان را نصب و شمارۀ همراه خود را وارد می‌کردند، سپس با روشن کردن مکان‌یاب (GPS) تلفن همراه خود و گذر از مراحل ذکرشده در نرم‌افزار، وارد قرعه‌کشی غذای حضرت می‌شدند. درصورتی‌که زائری در قرعه‌کشی برنده می‌شد، از طریق پیامکی به او اطلاع می‌دادند تا با وارد کردن کدملی‌اش در نرم‌افزار، ثبتنام خود را نهایی کند یا برای ثبتنام به دفتر نعیم رضوان مراجعه کند.
اما اکنون ثبتنام و رزرو غذای حرم امام رضا (علیه‌السلام) از طریق نرم‌افزار نسیم رضوان انجام می‌گیرد و بخش نعیم رضوان مسئولیت صدور فیش غذای حضرت را بر عهده دارد.
ثبت نام غذای حرم امام رضا (ع)
مراحل ثبت نام غذای حضرت برای زائران ایرانی
۱. نرم‌افزار نسیم رضوان را دانلود و نصب کنید. از سه طریق می‌توان این نرم‌افزار را دانلود کرد:
لازم به ذکر است نرم‌افزار نسیم رضوان فقط در گوشی‌های همراهی که سیستم عامل اندروید دارند، نصب می‌شود. کاربران ویندوز و گوشی‌های IOS می‌توانند از نسخۀ وب نرم‌افزار به آدرس web.nasimrezvan.com استفاده کنند.
۲. از ساعت ۸ صبح تا ۱۸ عصر فرصت دارید برای غذای حضرتی پیش‌ثبت‌نام کنید. در این بازۀ زمانی می‌توانید وارد نرم‌افزار شده و روی نمایۀ گنبد کلیک کنید تا صفحۀ خدمات نسیم رضوان برای شما باز شود. سپس وارد پنل «مهمانسرا» شده و روی گزینۀ «پیش‌ثبت‌نام» کلیک کنید.
اگر پس از ساعت ۱۸ اقدام به پیش‌ثبت‌نام کنید، با اخطار زیر مواجه می‌شوید:
۳. در این مرحله پیامی با چنین مضمون نمایش داده می‌شود: «پیش‌ثبت‌نام شما با موفقیت انجام شد.»
۴. برای اطلاع از پذیرفته شدن برای بهره‌مندی از غذای حضرتی، در ساعت ۲۰ همان روز دوباره به قسمت «مهمانسرا» در نرم‌افزار مراجعه کنید. در این مرحله دو حالت پیش می‌آید:
الف. اگر پذیرفته نشده باشید، پیامی با این مضمون نمایش داده می‌شود: «با توجه به حجم بالای تقاضای زائرین گرامی و ظرفیت مشخص مهمانسرا، در ثبتنام امروز توفیق میزبانی شما را نداریم.» در این حالت در روزهای آینده نیز می‌توانید دوباره در پیش‌ثبت‌نام شرکت کنید.
ب. اگر پذیرفته شده باشید، پیامی با این مضمون نمایش داده می‌شود: «شما در پیش‌ثبت‌نام امروز برای استفاده از مهمانسرای امام رضا (علیه‌السلام) پذیرفته شدید.» در این حالت تا ساعت ۲۰ روز بعد (۲۴ ساعت) مهلت دارید روی گزینۀ «انتخاب روز» کلیک و تاریخ و وعده‌ای را انتخاب کنید. اما اگر در مهلت ۲۴ ساعتۀ رزرو وعده‌ای را انتخاب نکنید، می‌توانید دوباره در پیش‌ثبت‌نام روز بعد شرکت کنید.
۵. پس از کلیک روی گزینۀ «انتخاب روز» وارد صفحه‌ای می‌شوید که می‌توانید تاریخ و وعدۀ مورد نظر خود را انتخاب کنید.
۶. پس از انتخاب وعده وارد صفحۀ «ثبت مهمان‌ها» می‌شوید. در این مرحله لازم است در کادرهای مشخص‌شده حداکثر تا سه کدملی وارد کنید و سپس دکمه «ثبت» را بزنید.
۷. پس از تأیید کدملی‌ها ثبتنام شما به پایان می‌رسد و با پیامی با چنین مضمون روبه‌رو می‌شوید: «ثبت مشخصات شما با موفقیت انجام شد.»
۸. در پایان تنها کافی است روز قبل یا در همان روز انتخاب‌شده با مدارک شناسایی افراد ثبت‌نام‌شده (مانند کارت ملی، شناسنامه، دفترچه بیمه یا هر مدرک معتبر دیگری) به صحن غدیر، اتاق ۱۰۷ (دفتر نعیم رضوان) مراجعه و فیش‌های غذای خود را دریافت کنید. سپس در بازۀ زمانی توزیع وعدۀ موردنظر فیش‌ها را به مهمانسرای غدیر در همان صحن برده و غذای خود را تحویل یا در همان جا میل کنید. برای تحویل غذا نیازی به حضور تمام افراد ثبت‌نام‌شده نیست و تنها یک نفر کافی است.
مراحل ثبت نام غذای حضرت برای زائران غیرایرانی
۱. زائران غیرایرانی نیز لازم است همانند زائران ایرانی برای دریافت غذای حضرتی از طریق نرم‌افزار نسیم رضوان اقدام کنند. بعد از نصب نرم‌افزار و انتخاب زبانی غیر از فارسی، وارد پنل «مهمانسرا» شده و گزینۀ «غیرایرانی» را انتخاب و پیش‌ثبت‌نام کنند.
۲. برای اطلاع از پذیرفته شدن، در ساعت ۲۰ همان روز دوباره روی گزینۀ «مهمانسرا» در نرم‌افزار کلیک کنند. درصورتی‌که پذیرفته شده باشند، باید فردای آن روز با گذرنامه‌هایشان به صحن غدیر، اتاق ۱۰۷ (دفتر نعیم رضوان) مراجعه کنند.
نکات مهم
۱. اگر از یکی از وعده‌های ناهار، شام، سحری یا افطاری بهره‌مند شده باشید، تا سه سال امکان ثبتنام برای غذای حضرتی را ندارید. این مدت برای وعدۀ صبحانه یک سال است.
۲. درصورتی‌که وعده‌ای را رزرو کنید، پیش از اتمام مهلت ۲۴ ساعتۀ رزرو می‌توانید وعدۀ خود را حذف و وعدۀ دیگری را انتخاب کنید. همچنین امکان تغییر کدملی‌های ثبت‌شده را دارید. اما اگر این مهلت گذشته باشد، تنها می‌توانید وعدۀ خود را حذف کنید.
۳. اگر با شمارۀ همراهی سه کدملی ثبت کرده باشید، تا سه سال نمی‌توانید با آن شماره در ثبتنام غذای حضرتی شرکت کنید. اما درصورتی‌که تعداد کدملی‌های ثبت‌شده کمتر از ۳ تا باشد، با همان شمارۀ همراه می‌توانید برای تعداد باقی‌مانده پیش‌ثبت‌نام کنید. در قسمت «سوابق استفاده از مهمانسرا» کدملی‌های ثبت‌شده با شمارۀ همراه موردنظر نمایش داده می‌شود. اگر بخواهید با شمارۀ همراهی بیش از سه کدملی ثبت کنید، با اخطار زیر مواجه می‌شوید:
ساعت کاری دفتر نعیم رضوان
از ۸ تا ۲۱
ساعت پذیرایی مهمانسرای غدیر
صبحانه: از ساعت ۷:۳۰ تا ۹
ناهار: از ساعت ۱۱ تا ۱۴
شام: از ساعت ۱۸:۳۰ تا ۲۱
آدرس مهمانسرای غدیر
ضلع غربی صحن غدیر
برنامه غذایی مهمانسرا
برنامه غذایی مهمانسرای حرم امام رضا (علیه‌السلام) در هیچ‌جا ارائه نمی‌شود.
تاریخچه مهمانسرای حرم امام رضا (ع)
یکی از مراکز خدماتی آستان قدس رضوی که در خدمت زائران و خدام آستان قدس رضوی قرار دارد، مهمانسرای حضرت است. از مهمانسرا در دورۀ صفوی، افشار و قاجار با عناوین «مطبخ معموره» و «کارخانه» یاد کرده‌اند.
مطبخ از بخش‌هایی به نام چونچه‌خانه شربت‌خانه خبازخانه و ادویه‌خانه تشکیل می‌شد که گاه به مجموع آن‌ها کارخانه می‌گفتند. از اوایل حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار تا اواخر قاجار به آن کارخانه می‌گفتند و از اوایل پهلوی به بعد، واژۀ «مهمانسرای حضرت» به آن اطلاق می‌شود.
سابقۀ مهمانداری در آستان قدس رضوی شاید به قبل از قرن نهم هجری می‌رسد. امیرعلی شیرنوایی مکانی به نام «غلورخانه» در حرم رضوی ساخت که ویژۀ اطعام فقیران، ضعیفان و یتیمان بود. این امر می‌تواند پیش‌زمینۀ ساخت مهمانسرا در زمان صفوی باشد.
منابع و اسناد موجود دربارۀ مهمانسرا متعلق به دورۀ صفوی است. برای نمونه در سال ۹۹۰ق، سلمان‌خان استاجلو، حاکم مشهد، مرشدقلی‌خان استاجلو، حاکم خواف را در مهمان‌خانۀ حضرت پذیرایی کرد. قدیمی‌ترین سند مربوط به مهمانسرای حضرت که در مرکز اسناد آستان قدس موجود است، به سال ۱۰۱۱ق برمی‌گردد که در آن با نام «مطبخ معموره» از مهمانسرا یاد کرده‌اند.
در دورۀ افشاری، علیشاه افشار مقرراتی برای کارخانه وضع کرد و مقدار اجناس لازم برای طبخ، تعداد کارکنان و میزان حقوق آن‌ها و هزینه‌های مهمانسرا را مشخص کرد. در اواخر عهد افشاریه با توجه به اوضاع نابسامان مشهد و کشمکش‌های سیاسی، مهمانسرای حضرت دچار بی‌نظمی و تعطیلی شد؛ اما در دورۀ تولیت میرزاموسی‌خان فراهانی (۱۲۴۷ق)، این مرکز بار دیگر راه‌اندازی گردید و مهمان‌خانۀ جدیدی برای زوار ساخته شد. در زمان تولیت عضدالملک (۱۲۷۲- ۱۲۷۷ق) ساختمان مهمانسرا گسترش یافت.
در دورۀ قاجار، مهمانسرا به دو شاخۀ زواری و خادمی تقسیم شد. در کارخانۀ زواری برای زائرانی که از نقاط گوناگون به زیارت مشهدالرضا مشرف می‌شدند، ناهار و شام تهیه می‌شد و در محل مهمان‌خانه پذیرایی می‌شدند. برای معاریف زوار و شخصیت‌های برجسته که از ممالک مختلف اسلامی به زیارت مشرف می‌شدند، طی تشریفات خاصی خونچۀ غذا به‌وسیلۀ دربانان فرستاده می‌شد.
در کارخانۀ خادمی، برای خدام کشیک‌های پنج‌گانه و دیگر خدمۀ آستانه غذا طبخ می‌شد و آن‌ها غذای خود را تحویل می‌گرفتند و در محل کشیک صرف می‌کردند. برخی نیز جیرۀ نقدی دریافت می‌کردند.
در مهمانسرای دورۀ قاجار، مشاغلی چون ناظر، ایاغچی (شربت‌دار)، سقا، قاپوچی (دربان) مطبخ و خوان‌سالار (سفره‌چی) وجود داشت. هزینه‌های مهمانسرای حضرت از طریق موقوفات و نذورات تأمین می‌گردد. نخستین موقوفۀ آن مربوط به عتیق علی منشی در سال ۹۳۱ق است که املاکی را بر اطعام زوار، دارالشفا و روشنایی حرم وقف کرد. پس از آن افرادی چون شاه‌عباس اول صفوی، آقاکافور خزانه‌دار، میرزامحمدحسین عضدالملک، آقاعیسی تاجر اصفهانی و دیگران وقفیاتی بر آن قرار دادند. پس از انقلاب نیز رقباتی برای مصارف مهمانسرا وقف کرده‌اند.
مهمانسرا در دورۀ صفویه، افشار و اوایل قاجار بر روی صفۀ رواق گنبد الله‌وردی‌خان قرار داشت. طبق تصریح منابع در دورۀ افشار و قاجار سلاطین و شخصیت‌های برجستۀ سیاسی در صفۀ گنبد الله‌وردی‌خان پذیرایی می‌شدند. در اواخر دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار، با تفکیک مهمانسرای زوار از خدام، مهمانسرای زوار در بست بالاخیابان و مهمانسرای خدام در ایوان جنوبی صحن آزادی قرار داشت.
در سال ۱۳۰۸ش، آشپزخانۀ خادمی به جنب مهمانسرای زواری در بالاخیابان منتقل شد و تا سال ۱۳۵۴ش در همین مکان بود. در این سال هر دو کارخانۀ زواری و خادمی با عنوان «مهمانسرای آستان قدس رضوی» در هم ادغام شد و در بست پایین خیابان (مکان فعلی) فعالیت خود را آغاز کرد. این ساختمان سه طبقه و ۳هزار و ۸۰۰ متر مربع مساحت داشت.
ساختمان جدید مهمانسرا در اردیبهشت سال ۱۳۸۹، با زیربنای صدهزار متر مربع افتتاح شد. این بنا دارای چهار طبقه، شامل آشپزخانه، سالن پذیرایی، سالن پذیرایی خاص و ادارۀ مهمانسراست که به همۀ امکانات مورد نیاز برای پخت غذا و پذیرایی مجهز است.
تا پیش از این نمایندگان آستان قدس، دعوت‌نامه‌های مهمانسرا را روزانه در هتل‌ها، مهمان‌پذیرها، حسینیه‌ها، مسافرخانه‌ها و زائرسراهای شهر مشهد توزیع می‌کردند و زائران خارجی نیز از طریق ادارۀ امور بین‌الملل جهت پذیرایی به مهمانسرا دعوت می‌شدند.
در دورۀ اخیر و بعد از تغییر تولیت، دعوت‌نامه‌ها در محل ایستگاه راه‌آهن مشهد، فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد و همۀ ورودی‌های جاده‌ای به شهر مشهد توزیع می‌شود. همچنین در نرم‌افزار نسیم رضوان بستری برای ثبتنام غذای حضرت فراهم شده است.
مهمانسرا که زیرمجموعۀ معاونت اماکن متبرکه و امور زائران است، روزانه به شش تا هشت‌هزار نفر از زائران، خدام و کارکنان آستان قدس غذای متبرک ارائه می‌دهد. تشکیلات اداری آن شامل رئیس ادارۀ مهمانسرا با دو معاون و رئیس بخش پذیرایی، رئیس بخش آشپزخانه، کارشناس مواد غذایی، کارشناس اموردفتری و رایانه و… است.
منبع: کتاب بارگاه خورشید: معرفی مجموعه حرم مطهر رضوی اثر اسماعیل رضایی برجکی و همکاران