سوره جن

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
به نام خدای بزرگوار مهربان

قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا (۱)
بگو: «به من وحی شده که گروهی از جنّیان به آیه‌های خدا خوب گوش داده‌اند و گفته‌اند: ’ما کلام شگفت‌آوری شنیدیم (۱)

یَهْدِی إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِکَ بِرَبِّنَا أَحَدًا (۲)
که به کمال راهنمایی می‌کند؛ پس به آن ایمان آوردیم و هرگز احدی را به‌جای خدا نمی‌پرستیم.‘» (۲)

وَأَنَّهُ تَعَالَى جَدُّ رَبِّنَا مَا اتَّخَذَ صَاحِبَهً وَلَا وَلَدًا (۳)
مقام خدا والاست. او برای خودش همسر و فرزندی انتخاب نکرده است؛ (۳)

وَأَنَّهُ کَانَ یَقُولُ سَفِیهُنَا عَلَى اللَّهِ شَطَطًا (۴)
ولی احمق‌های ما دربارۀ خدا حرف‌های ناروایی می‌زنند! (۴)

وَأَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ تَقُولَ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى اللَّهِ کَذِبًا (۵)
ما هم که فکر می‌کردیم انسان‌ها و جنّی‌ها هیچ‌وقت به خدا دروغ نمی‌بندند، این حرف‌ها را باور می‌کردیم. (۵)

وَأَنَّهُ کَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا (۶)
اما عده‌ای از آدمیان دست‌به‌دامن عده‌ای از جنّیان می‌شوند و در نتیجه، بی‌خبرتر و بدبخت‌ترشان می‌کنند. (۶)

وَأَنَّهُمْ ظَنُّوا کَمَا ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ أَحَدًا (۷)
آدم‌ها هم مثل شما خیال می‌کردند که خدا بعد از عیسی احدی را به پیامبری نمی‌فرستد. (۷)

وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاءَ فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِیدًا وَشُهُبًا (۸)
ما برای کسب اخبار جدید به آسمانِ بالا رفتیم؛ ولی دیدیم که پر از محافظ و شهاب‌سنگ است! (۸)

وَأَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَصَدًا (۹)
برای شنیدن سخن فرشتگان، قبلاً در آسمان به‌کمین می‌نشستیم؛ ولی حالا هرکه بخواهد شنود کند، شهاب‌سنگی در کمین خود می‌بیند. (۹)

وَأَنَّا لَا نَدْرِی أَشَرٌّ أُرِیدَ بِمَنْ فِی الْأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا (۱۰)
با توجه به اوضاع جدید، نمی‌دانیم که آیا دربارۀ زمینیان شرّی مقدّر شده یا خدا دارد برای هدایتشان زمینه‌سازی می‌کند. (۱۰)

وَأَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذَلِکَ کُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا (۱۱)
بعضی‌هایمان درستکاریم و بعضی‌هایمان نه. بله، هرکداممان به راهی متفاوت می‌رویم! (۱۱)

وَأَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ نُعْجِزَ اللَّهَ فِی الْأَرْضِ وَلَنْ نُعْجِزَهُ هَرَبًا (۱۲)
حالا که فکر می‌کنیم، می‌بینیم با بد بودن، نمی‌توانیم حریف خدا در زمین شویم و از دستش فرار کنیم. (۱۲)

وَأَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدَى آمَنَّا بِهِ فَمَنْ یُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلَا یَخَافُ بَخْسًا وَلَا رَهَقًا (۱۳)
پس همین‌که قرآنِ سراسر هدایت را شنیدیم، به آن ایمان آوردیم؛ چون آن‌هایی که به خدا ایمان بیاورند، نمی‌ترسند از کم ‌شدن ثواب یا دچار شدن به عذاب. (۱۳)

وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولَئِکَ تَحَرَّوْا رَشَدًا (۱۴)
بله، بعضی‌هایمان تسلیم فرمان خداییم و بعضی‌هایمان منحرف. پس آنانی که تسلیم اویند، خواهان کمال‌اند؛ (۱۴)

وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا (۱۵)
اما منحرفان هیزم جهنم‌اند! (۱۵)

وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِیقَهِ لَأَسْقَیْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا (۱۶)
همچنین، به من وحی شده که اگر جن و اِنس در راهِ درست پایداری کنند، آنان را به آب و نان فراوان می‌رسانیم (۱۶)

لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَمَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِکْرِ رَبِّهِ یَسْلُکْهُ عَذَابًا صَعَدًا (۱۷)
تا دراین‌‌باره امتحانشان کنیم. آن‌هایی هم که از یاد الهی رو بگردانند، خدا در چرخه‌ای از عذابِ روزافزون واردشان می‌کند. (۱۷)

وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا (۱۸)
مساجد و معابد ویژۀ خداست؛ پس با وجود خدا معبود دیگری را صدا نزنید. (۱۸)

وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ یَدْعُوهُ کَادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَدًا (۱۹)
وقتی محمد، بندۀ خدا، به نماز می‌ایستاد، بت‌پرست‌ها از شدت ازدحام برای تمسخر، کم مانده بود بر سرش بریزند! (۱۹)

قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو رَبِّی وَلَا أُشْرِکُ بِهِ أَحَدًا (۲۰)
بگو: «فقط خدا را می‌پرستم و کسی را هم به‌جایش نمی‌پرستم.» (۲۰)

قُلْ إِنِّی لَا أَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَلَا رَشَدًا (۲۱)
بگو: «من اختیار ‌ضرر‌ و بدبختی و سود و خوشبختی‌تان را ندارم.» (۲۱)

قُلْ إِنِّی لَنْ یُجِیرَنِی مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَلَنْ أَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَدًا (۲۲)
بگو: «هرگز احدی مرا در برابر خدا حمایت نمی‌کند و جز او هیچ پناهگاهی سراغ ندارم. (۲۲)

إِلَّا بَلَاغًا مِنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا (۲۳)
وظیفه‌ام فقط معرفی خدا و رساندن پیام‌های اوست. آن‌هایی که با خدا و رسولش مخالفت کنند، نصیبشان آتش جهنم است که همیشه آنجا ماندنی‌اند! (۲۳)

حَتَّى إِذَا رَأَوْا مَا یُوعَدُونَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ نَاصِرًا وَأَقَلُّ عَدَدًا (۲۴)
وقتی آنچه را به آن‌ها وعده داده‌اند، با چشم خود ببینند، فوری می‌فهمند چه کسانی حامیانشان ضعیف‌تر است و تعدادشان کمتر!» (۲۴)

قُلْ إِنْ أَدْرِی أَقَرِیبٌ مَا تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّی أَمَدًا (۲۵)
بگو: «نمی‌دانم عذابی که به شما وعده داده‌اند، نزدیک است یا خدا وقت دیرتری برایش تعیین کرده؟! (۲۵)

عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَى غَیْبِهِ أَحَدًا (۲۶)
دانای غیب است و کسی را بر اسرار غیبش مسلط نمی‌کند؛ (۲۶)

إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا (۲۷)
مگر آن‌هایی را که به پیامبری انتخاب کند که در آن‌صورت، از پیشِ رو و پشت سرشان محافظانی می‌فرستد (۲۷)

لِیَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَیْهِمْ وَأَحْصَى کُلَّ شَیْءٍ عَدَدًا (۲۸)
تا معلوم کند که پیام‌هایش را کامل به مردم می‌رسانند. البته او خودش مراقب پیام‌های پیشِ پیامبران هست و حساب هرچیز را به‌دقت دارد.» (۲۸)

محتوای سوره جن

سوره جن، چنان‌که از نامش پیدا است، عمدتاً دربارۀ خلق ناپیدایی به نام جن سخن می‌گوید. سخن از ایمان آن‌ها به پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و خضوع در برابر قرآن مجید و ایمان و اعتقاد آن‌ها به معاد و وجود گروهی مؤمن و کافر در میان آنان و مسائلی از این قبیل است.

این بخش از سوره، نوزده آیه از بیست‌وهشت آیۀ سوره را دربرمی‌گیرد و بسیاری از عقاید خرافی را در زمینۀ جن اصلاح می‌کند و بر آن‌ها خط بطلان می‌کشد. در بخش دیگری از سوره جن، اشاره‌ای به مسئلۀ توحید و معاد آمده است.

در آخرین بخش این سوره، سخن از مسئلۀ علم غیب است که هیچ‌کس از آن آگاهی ندارد، جز آنچه خداوند اراده کرده است. (مکارم شیرازی، ۱۳۸۷، ص. ۹۷)

شأن نزول سوره جن

در تفسیر آیات ۲۹ تا ۳۲ سوره احقاف، شأن نزول‌هایی آمده بود که با مطالب سوره جن کاملاً هماهنگ است و نشان می‌دهد که هر دو مربوط به یک حادثه است. شأن نزول‌ها به‌طور فشرده چنین است:

1. پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از مکه به‌سوی بازار عکاظ در طائف آمد تا مردم را در آن مرکز اجتماع بزرگ به‌سوی اسلام دعوت کند؛ اما کسی به دعوت او پاسخ مثبت نگفت. در بازگشت، به محلی رسید که آن را وادی جن می‌گفتند. شب را در آنجا ماند و تلاوت آیات قرآن می‌فرمود. گروهی از جن شنیدند و ایمان آوردند و برای تبلیغ به‌سوی قوم خود بازگشتند. (۱)
2. ابن‌عباس می‌گوید: «پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مشغول نماز صبح بود و تلاوت قرآن می‌کرد. گروهی از جن درصدد تحقیق از علت قطع اخبار آسمان‌ها از خود بودند. صدای تلاوت قرآن رسول خدا را شنیدند و گفتند: ’علت قطع اخبار آسمان از ما همین است.‘ به‌سوی قوم خود بازگشتند و آن‌ها را به سوی اسلام دعوت کردند.» (۲)
3. بعد از وفات ابوطالب کار بر رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) سخت شده بود. به‌سوی طائف عزیمت فرمود تا یارانی پیدا کند. اشراف طائف شدیداً او را تکذیب کردند و آن‌قدر از پشت‌سر سنگ به پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) زدند که خون از پاهای مبارکش جاری شد. خسته و ناراحت به کنار باغی آمد و سرانجام غلام صاحبان آن باغ که نامش عداس بود، به حضرت ایمان آورد. پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به‌سوی مکه بازمی‌گشت. شبانه به نزدیکی نخلی رسید. مشغول نماز شد و در اینجا بود که گروهی از جن از اهل نصیبین یا یمن از آنجا می‌گذشتند. صدای تلاوت قرآن حضرت را در نماز صبح شنیدند و ایمان آوردند. (۳)

نظیر همین شأن نزول‌ها را جمعی از مفسران در آغاز سوره جن نیز آورده‌اند؛ ولی شأن نزول دیگری در اینجا آمده که با آن‌ها متفاوت است. اینکه از عبداللّه ‌بن ‌مسعود پرسیدند: «آیا کسی از شما یاران پیامبر اعظم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در حوادث شب جن خدمت حضرت بود؟»

گفت: «احدی از ما نبود. ما شبی در مکه پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را نیافتیم و هرچه جستجو کردیم اثری از او ندیدیم. از این ترسیدیم که حضرت را کشته باشند.به جستجوی حضرت در دره‌های مکه رفتیم. ناگهان دیدیم از سوی کوه حرا می‌آید. عرض کردیم: ’کجا بودی ای رسول خدا؟ ما سخت نگران شدیم و دیشب بدترین شب زندگی ما بود.‘ فرمود: ’دعوت‌کنندۀ جن به سراغ من آمد و من رفتم قرآن برای آن‌ها بخوانم.‘» (۴) (همان، صص. ۱۰۰-۱۰۱)

خواص سوره جن

در روایات نقل‌شده از ائمۀ اطهار(علیهم‌السلام)، خواص متعددی برای سوره جن بیان کرده‌اند:

1. ابن‌بابویه با سند خود از حَنان بن سدیر از امام‌جعفر‌صادق(علیه‌السلام) روایت می‌کند: «هرکس سوره جن را زیاد بخواند، در زندگی از شر چشم اجنّه و سحر و جادو و مکر و حیلۀ آن‌ها در امان خواهد بود. همراه محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خواهد بود و می‌گوید: ’خداوندا! جانشینی برای محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نمی‌خواهم و از کنار او هیچ‌جایی نمی‌روم.‘» (۵)
2. در کتاب خواص‌القرآن از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) روایت کرده‌اند: «هرکس سوره جن را بخواند، پاداشی به‌تعداد تمام جنّیان و شیاطینی که حضرت ‌محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را تصدیق کردند و تصدیق نکردند، نصیب وی می‌شود که میزان پاداش هرکدام از آن‌ها به‌اندازۀ آزاد کردن بنده‌ای است؛ وانگهی از شرّ اجنّه نیز در امان خواهد بود.»
3. رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرمایند: «هرکس سوره جن را بخواند، پاداشی عظیم نصیب وی خواهد شد و خودش را از جن در امان نگه خواهد داشت.»
4. امام‌صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «خواندن سوره جن، اجنّه را از آن محل دور می‌سازد و هرکس قصد رفتن نزد پادشاه ظالمی را داشته باشد و این سوره را بخواند، از شرّ آن پادشاه ظالم در امان خواهد ماند. هرکس که در بند و اسیر باشد و این سوره را بخواند، خداوند تبارک و تعالی آزاد شدن وی از بند را آسان می‌کند. هرکس به خواندن این سوره عادت کند و به خواندن آن مداومت نشان دهد، اگر در تنگنا قرار گیرد، به‌ خواست خداوند متعال، در کار او فرج و گشایش حاصل می‌شود.» (بحرانی، ۱۳۸۹، ص. ۲۳۳)

لازم به ذکر است در نرم‌افزار نسیم رضوان، تفسیر سوره جن و صوت آن از شش قاری مطرح و به‌نام (پرهیزگار، سعدالغامدی، خلیل‌الحصری، منشاوی، معتز آقایی، عبدالباسط) قرار گرفته است. می‌توانید از قسمت تنظیمات، قاری مورد نظر خود را انتخاب کنید.

پی‌‎نوشت‌ها

1. تفسیر علی‌ بن‌ ابراهیم طبق نقل نور الثقلین، ج. ۵، ص. ۱۹ (با تلخیص).
2. صحیح بخاری و مسلم و مسند احمد، مطابق نقل فی ظلال، ج. ۷، ص. ۴۲۹ (با تلخیص).
3. مجمع‌البیان، ج. ۹، ص. ۹۲ و سیرۀ ابن‌هشام، ج. ۲، صص. ۶۲ و ۶۳ (با تلخیص).
4. مجمع‌البیان، ج. ۱۰، ص. ۳۶۸.
5. ثواب‌الأعمال، ص. ۱۴۹.

منابع

• بحرانی، ه. (۱۳۸۹). ترجمۀ تفسیر روایی البرهان، ج. ۹، ترجمۀ رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا. تهران، ایران: کتاب صبح.
• مکارم شیرازی، ن. (۱۳۸۷). تفسیر نمونه، ج. ۲۵. تهران، ایران: دار الکتب الاسلامیه.
• ملکی، ع. (۱۳۹۶). ترجمۀ خواندنی قرآن. تهران، ایران: ویراستاران.