اعتکاف
از سنت‌های اسلامی که پس از پیروزی انقلاب احیا شد، اعتکاف است. اعتکاف از سنت‌های پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و ائمه و بسیاری از پیامبران پیش از اسلام بوده و دارای اهمیت و آثار فردی‌اجتماعی بسیاری است.
برخی گمان می‌کنند که اعتکاف، گوشه‌گیری از اجتماع و نوعی انزوا و فرار از مسئولیت‌های اجتماعی است و معتکف وارد عالم بی‌خیالی در مورد اطرافش می‌شود. درصورتی‌که اسلام سکونت طولانی در عبادتگاه‌ها و دوری از جوامع را نفی و مسلمانان را به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی تشویق کرده است. اعتکاف، سنت همان پیامبرانی است که طلایه‌دار مسئولیت‌های اجتماعی بودند.
در اعتکاف می‌توان خدایی بودن در همۀ کارها را تمرین کرد. فرصت مناسبی است تا انسانی که در پیچ‌وخم مادیات گم شده، وجودش را باز یابد و دل از غیر خدا رها کند و روح بندگی را در خود زنده کند. اعتکاف یک ضرورت است؛ زیرا هر مسلمان باید حداقل در هر سال یک نوبت، محیطی را فراهم کند تا در آن به فکر و محاسبۀ اعمال خود بپردازد. چند عبادت داریم که خود جامع عبادات هستند. معتکف، توفیق انجام چندین عمل صالح را توأمان دارد. این راه، راه میان‌بُر در رسیدن به خداست.
اعتکاف چیست؟
اعتکاف در لغت به‌معنای اقبال به چیزی، به‌صورتی که مواظبت می‌شود تا چهره از آن برنگردد. ماندگار شدن بر چیزی یا مکانی و پایبند شدن به آن مکان. حبس شدن و ماندن در اطراف چیزی و دور زدن حول آن. (۱) این لغت در اصطلاح به‌معنای اقامت سه روز یا بیشتر در مسجد به‌قصد عبادت یا قربت با شرایط مخصوص است. (۲)
اقسام اعتکاف
اقسام اعتکاف از لحاظ مستحب یا واجب بودن
اعتکاف تقسیم می‌شود به واجب و مستحب. اعتکاف در اصل و اساس شریعت، مستحب است و به‌سبب نذر یا عهد و قسم یا به‌عنوان شرط ضمن قراردادی یا به‌صورت اعتکاف استیجاری و مانند این‌ها واجب می‌شود.
- واجب معین: وقت مشخص داشته باشد؛ مثلاً فرد نذر کند از ۱۳ تا ۱۵ ماه رجب معتکف شود.
- واجب غیرمعین (موسّع): وقت انجام آن وسعت دارد؛ مثلاً فرد نذر کند که امسال، سه روز معتکف شود.
- مستحب
اقسام اعتکاف از لحاظ اصالتی یا نیابتی بودن
- اصالتاً (برای خود)
- نیابتاً: اعتکاف را تنها به نیابت از یک نفر می‌توان انجام داد و اعتکاف به نیابت از بیش از یک نفر، صحیح نیست. اما می‌توان اعتکاف را به نیّت خود به جا آورد و ثواب آن را به چند نفر (زنده یا مرده) هدیه کرد.
وجوب به جا آوردن اعتکاف
به جا آوردن اعتکاف با داخل شدن تحت یکی از عنوان‌های زیر، از حالت مستحبی خارج شده و واجب می‌شود:
- نذر، عهد و قسم: شخصی نذر کند یا با خدا عهد ببندد یا قسم بخورد که چند روز معتکف شود.
- شرط ضمن عقد: مثلاً هنگام قرارداد اجاره منزل، صاحب‌خانه شرط کند که مستأجر هر سال، سه روز معتکف شود و مستأجر نیز این شرط را بپذیرد.
- اجاره: مثلاً فردی اجیر شود، با دریافت مزد، از طرف میّت، معتکف شود.
شرایط اعتکاف
فقها برای صحت اعتکاف شرایطی را ذکر کردهاند:
ایمان
اعتکاف غیرمسلمان باطل است. گذشته از اینکه وقوف غیرمسلمان در مسجد اشکال دارد.
عقل
اعتکاف فرد مجنون (یا دیوانه) باطل است. آنان که دارای جنون ادواری هستند (بعضی اوقات در حال جنون و دیگر اوقات سالم هستند)، اگر در حال سلامت معتکف باشند، اعتکافشان صحیح است؛ اما در وقت جنون باطل است. اعتکاف شخص مست و مانند او از افراد فاقد عقل، صحیح نیست. هر عاملی مانند بی‌هوشی و مستی که موجب ازکارافتادگی عقل شود، اعتکاف را باطل می‌کند.
نیت و قصد غربت
اعتکاف از اعمال تعبدی است. اگر بدون قصد قربت و اخلاص و با انگیزه‌های غیرالهی، مانند خودنمایی و ریا انجام شود، باطل می‌شود.
روزه گرفتن
اعتکاف بدون روزه صحیح نیست. بنابراین اعتکاف مسافری که روزه برایش جایز نیست و نمازش شکسته است، اعتکاف زن حائض و نفساء (زائو)، به‌دلیل جایز نبودن روزه و نیز جایز نبودن توقف در مسجد، اعتکاف در روز عید قربان و عید فطر که روزه در آن حرام است، باطل است.
مدت اعتکاف
اعتکاف نباید کمتر از سه روز پیوسته با شب‌های مابین باشد؛ اما بیشتر از سه روز مانعی ندارد. اگر کسی کمتر از سه روز و دو شب مابین آن‌ها را برای اعتکاف نیّت کند یا حضور یابد، اعتکاف باطل است (مثلاً نذر کند سه روز بدون شب‌ها معتکف شود). بعد از هر دو روز، سومین روز آن واجب است.
حضور در مسجد جامع
احتیاط مستحب است که اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) باشد. اعتکاف در مسجد جامع شهر صحیح است و اعتکاف در سایر مساجد، مثل مسجد بازار صحیح نیست. اگر مسجد جامع در شهری متعدد باشد، می‌توان یکی از آن‌ها را انتخاب کرد. یک اعتکاف در دو مسجد، جایز نیست.
اجازه از صاحب اجازه
اجازه گرفتن از کسی که نسبت به فرد معتکف ولایت دارد یا حقی از او با انجام اعتکاف ضایع می‌شود، در صحت اعتکاف شرط است. جهت صحت اعتکاف فرزند، در صورتی که موجب اذیت والدین شود، اجازۀ آن‌ها لازم است. اگر زنی بخواهد معتکف شود و اعتکاف با حق شوهر تعارض داشته باشد، باید از شوهر اجازه بگیرد.
پیوستگی توقف
باید وقوف در مسجد، به‌طور مداوم و پیوسته باشد. اگر معتکف با اراده، در غیر موارد مجاز، از مسجد خارج شود، چه عالم به حُکم باشد و چه جاهل، اعتکافش باطل می‌شود؛ اما اگر در صورت فراموشی، بیرون رفت یا به اجبار مسجد را ترک کرد، اعتکافش صحیح است.
محرمات اعتکاف
از وجوه تمایز اعتکاف در اسلام و سایر ادیان، محرمات اعتکاف، یعنی اموری که بر معتکف حرام است، می‌باشد که عبارت‌اند از:
- لذت‌های جنسی
- بوییدن عطر و هر بوی خوش و گیاه معطر همراه با لذت
- مجادله و مناقشه
- مبطلات روزه
- خرید و فروش
حکم انجام محرمات اعتکاف به‌صورت عمد
انجام محرمات اعتکاف سه پیامد منفی به‌دنبال دارد:
- گناه، پس باید فوراً توبه و از خداوند طلب گذشت کرد.
- بطلان اعتکاف و لزوم قضای آن در برخی موارد
- کفاره (در جماع)
حکم محرمات اعتکاف در صورت انجام سهوی یا از روی جهل
اگر معتکف یکی از محرمات اعتکاف (به‌جز جماع و لمس و بوسه از روی شهوت) را سهواً انجام دهد، بنابر احتیاط واجب، اعتکاف باطل است. بنابراین باید احتیاط کند، بنابر احتیاط واجب، اعتکاف واجب را اداء یا قضا کند.
قضای اعتکاف
در مواردی که قضای اعتکاف واجب می‌شود، واجب نیست فوراً قضای آن را به جا آورند. احتیاط (مستحب) است که این کار را انجام دهد؛ اما تأخیر آن به‌طوری که بی‌اعتنایی به واجب شرعی شود، جایز نیست.
فضیلت ماه رجب
این ماه از ماه‌های حرام است که جنگ در آن جایز نیست و حتی در زمان جاهلیت هم این مطلب شهرت داشته است. شب اول آن، از چهار شبی (شب اول رجب، شب نیمۀ شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان) است که بر زنده نگه داشتن آن به عبادت و دعا تأکید کردهاند. نیمۀ این ماه، از محبوب‌ترین روزها نزد خداوند است. بعثت پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در بیست و هفتم این ماه واقع شده است. سیر الی الله به‌راحتی امکان‌پذیر نیست و در حالت عادی بسیار مشکل است؛ ولی نزول باران رحمت الهی در ماه رجب، راه را هموار می‌کند.
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «ماه رجب ماه من و ماه شعبان ماه پیامبر(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و ماه رمضان ماه خداست.»
امام‌رضا(علیه‌السلام) به نقل از پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) می‌فرمایند: «ماه رجب را اصب می‌گویند؛ زیرا که رحمت خداوند در این ماه بر بندگان نازل می‌شود.»
اعمال مشترک ماه رجب
اعمال ماه رجب بر دو قسم است: اعمالی که توصیه کردهاند در تمام ماه رجب انجام شود، «اعمال مشترک» می‌نامند و اعمالی که سفارش کردهاند در روز یا روزهای خاصی از ماه رجب مانند «ایّام البیض» انجام شود، «اعمال اختصاصی» می‌نامند.
اعمال مشترک ماه رجب عبارت‌اند از:
غسل
شستن بدن از کثافات، می‌تواند زمینۀ صفای روحانی را فراهم آورد و بدن که همراه روح است، باید آلودگی نداشته باشد تا روح سبک‌بال‌تر به منزل مقصود برسد. پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) می‌فرمایند: «هرکس که در اول، وسط و آخر ماه رجب غسل کند، از گناهانش خارج می‌شود، مانند روزی که از مادرش متولد شده است.»
نماز
تمام نمازهای مستحبی به‌جز نافلۀ شب که یک رکعت است، باید همانند نماز صبح، دو رکعتی خوانده شوند و پس از سلام نماز، دو رکعت بعدی آغاز می‌شود. خوب است در ایام البیض، نوافل که به‌صورت دو رکعتی خوانده می‌شوند، به جا آورده شود:
- دو رکعت قبل از نماز صبح
- هشت رکعت قبل از اذان ظهر
- هشت رکعت قبل از نماز عصر
- چهار رکعت پس از نماز مغرب
- دو رکعت نشسته پس از نماز عشا
در ماه رجب، نمازهایی وارد شده است که در ذیل به برخی، اشاره می‌کنیم:
شصت رکعت نماز
هر شب دو رکعت و در هر رکعت یک مرتبه حمد، سه مرتبه کافرون و یک مرتبه توحید و بعد از سلام نماز، دست‌ها را بالا ببرد و بگوید: «لا إِلهَ إِلا اللهُ وَحدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلکُ وَ لَهُ الحَمدُ یُحیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیُّ لایَمُوتَ، بِیَدِهِ الخَیرُ وَ هُوَ عَلی کُلَّ شَیء قَدِیرُ، وَ إِلَیهِ المَصِیرُ وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلّا بِالله العَلیَّ العَظِیمِ، اَللّهُمَ صَلِّ عَلی مُحمّد وَ عَلی آلِ محمّد، النَّبِیِّ الامَّیَّ وَ آلِهِ.» سپس دست‌ها را به صورت بکشد.
ده رکعت نماز
در یک شب از ماه رجب، ده رکعت نماز گزارده می‌شود، در هر رکعت حمد و کافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه.
دو رکعت نماز
در هر دو رکعت نماز، صد مرتبه سوره توحید قرائت می‌شود.
نماز حضرت سلمان(علیه‌السلام)
پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) خطاب به حضرت سلمان می‌فرمایند که سلمان! در روز اول ماه رجب، ده رکعت نماز به جا می‌آوری، در هر رکعت، حمد یک مرتبه، توحید سه مرتبه، کافرون سه مرتبه و بعد از هر نماز، درحالی‌که دست‌ها را بلند می‌کنی، بگو: «لا اِلهَ اِلّا اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ یُحیی وَ یُمیتُ، و هُوَ حَیٌّ لایَموُتُ بِیَدِهِ الخَیرُ، وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ. اَلّلهُمَّ لامانِعَ لِما اَعْطَیْتَ، و لا مُعْطیَ لِما مَنَعْتَ، وَ لا یَنْفَعُ ذالجَدِّ مِنْکَ الجَدُّ.» آن‌گاه دست‌ها را به صورت بکش.
در روز نیمۀ رجب نیز، همان ده رکعت را بخوان و فقط بعد از «کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ» بگو: «اِلهاً واحِداً اَحَداً فَرداً صَمَداً، لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَهً وَ لا وَلَداً.» سپس دست‌ها را به صورت بکش.
در آخر ماه رجب همان ده رکعت را با همان کیفیت بخوان و فقط بعد از «کُلِّ شَیءٍ قَدیر» بگو: «وَ صَلَّی اللهُ عَلی محمّد و آلِهِ الطّاهِرینَ، وَ لاحَولَ و لا قُوَّهَ اِلّا بِاللهِ العَلّیِ العَظیمِ.» پس دست‌ها را به صورت بکش و حاجتت را از خداوند بخواه.
چهار رکعت نماز
رکعت اول بعد از حمد، صد مرتبه آیه‌الکرسی و در رکعت دوم بعد از حمد، دویست مرتبه توحید قرائت می‌شود.
سی رکعت نماز
در هر رکعت بعد از حمد، کافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه قرائت می‌شود.
نماز جعفر طیّار
به خواندن این نماز بسیار سفارش کردهاند. بافضیلت‌ترین وقت خواندن این نماز، روز جمعه، هنگام بالا آمدن آفتاب است. می‌توان این نماز را به‌عنوان نافله خواند که در این صورت، هم نماز جعفر طیّار و هم نماز نافله محسوب می‌شود.
نماز شب
وقت نماز شب از نیمه‌شب تا قبل از طلوع فجر صادق است. هرچه به اذان صبح نزدیک‌تر باشد، فضیلت بیشتری دارد. ثمرات معنوی نماز شب عبارت‌اند از: ۱. نورانیّت دل؛ ۲. خوش‌خلقی؛ ۳. قبولی اعمال؛ ۴. پوشاندن گناهان؛ ۵. آمرزش گناهان؛ ۶. کفارۀ گناهان؛ ۷. عامل بازدارنده از گناه؛ ۸. رضایت و افتخار خداوند؛ ۹. اسلحۀ مؤمن در برابر دشمن؛ ۱۰. در معرض رحمت الهی قرار گرفتن؛ ۱۱. اجابت دعا.
روزه
پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) می‌فرمایند: «هرکس که سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند برای هر روز او، ثواب یک سال روزه را می‌نویسد.»
امام‌رضا(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «کسی که روز اول ماه رجب را از روی رغبت و امید ثواب، روزه بگیرد، خداوند بهشت را بر او واجب ﻣﻲکند. کسی که روزی از اواسط ماه را روزه بگیرد، به تعداد قبایل «رَبیعه» و «مُضر»، حق شفاعت پیدا می‌کند. کسی که روزی از اواخر ماه را روزه بگیرد، خداوند او را از پادشاهان بهشت قرار می‌دهد و از پدر، مادر، پسر، دختر، عمو، عمه، دایی، خاله، آشنایان و همسایگانش شفاعت می‌کند؛ هرچند مستحق آتش باشند.»
دعا
در ماه رجب دعاهایی از ائمۀ اطهار(علیهم‌السلام) نقل کردهاند. برخی در روزی خاص و برخی در همۀ روزها خوانده می‌شود. در ذیل برخی از دعاهایی که هر روز خوانده می‌شود، ذکر کردهاند:
دعایی از امام‌سجاد(علیه‌السلام)
«یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ لِکُلِّ مَسْأَلَهٍ مِنْکَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَاب ٌعَتِیدٌ. اَللَّهُمَّ وَ مَوَاعِیدُکَ الصَّادِقَهُ وَ أَیَادِیکَ الْفَاضِلَهُ وَ رَحْمَتُکَ الْوَاسعَهُ فَأَسْأَلُکَ أَن ْتُصَلِّیَ عَلَی محمّد وَ آلِ محمّد وَ أَن ْتَقْضِیَ حَوَائِجِی لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ إِنَّکَ عَلَی کُلّ ِشَیْ ء ٍقَدِیرٌ.»
دعایی از امام‌صادق(علیه‌السلام)
«بنویس بسم الله الرّحمن الرّحیم و بعد ازنمازهای یومیّه بگو: ʼیا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ، یا مَنْ یُعْطِی الْکَثیرَ بِالْقَلیلِ، یا مَنْ یُعْطیِ مَنْ سَئَلَهُ، یا مَنْ یُعْطیِ مَنْ لَمْ یَسْئَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَهً، اَعْطِنی بِمَسْئَلَتی اِیّاکَ جَمیعَ خَیْرِ الدُّنیا وَ جَمیعَ خَیْرِالاخِرَهِ وَ اصْرِفْ عَنّی بِمَسْئَلَتی اِیّاکَ جَمیعَ شَرِّ الدُّنیا وَ شَرِّ الاْخِرَهِ، فَاِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ ما اَعْطَیْتَ وَ زِدْنی مِنْ فَضْلِکَ یا کَریمُ.ʻ»
دعایی از امام‌زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)
«بسم الله الرّحمن الرّحیم اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَانِی جَمِیعِ مَا یَدْعُوکَ بِهِ وُلاهُ أَمْرِکَ الْمَأْمُونُونَ عَلَى سِرِّکَ الْمُسْتَبْشِرُونَ بِأَمْرِکَ الْوَاصِفُونَ لِقُدْرَتِکَ الْمُعْلِنُونَ لِعَظَمَتِکَ أَسْأَلُکَ بِمَا نَطَقَ فِیهِمْ مِنْ مَشِیَّتِکَ فَجَعَلْتَهُمْ مَعَادِنَ لِکَلِمَاتِکَ وَ أَرْکَانا لِتَوْحِیدِکَ وَ آیَاتِکَ وَ مَقَامَاتِکَ الَّتِی لا تَعْطِیلَ لَهَا فِی کُلِّ مَکَانٍ یَعْرِفُکَ بِهَا مَنْ عَرَفَکَ لا فَرْقَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا إِلا أَنَّهُمْ عِبَادُکَ وَ خَلْقُکَ فَتْقُهَا وَ رَتْقُهَا بِیَدِکَ بَدْؤُهَا مِنْکَ وَ عَوْدُهَا إِلَیْکَ أَعْضَادٌ وَ أَشْهَادٌ وَ مُنَاهٌ وَ أَذْوَادٌ وَ حَفَظَهٌ وَ رُوَّادٌ فَبِهِمْ مَلَأْتَ سَمَاءَکَ وَ أَرْضَکَ حَتَّى ظَهَرَ أَنْ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ
فَبِذَلِکَ أَسْأَلُکَ وَ بِمَوَاقِعِ الْعِزِّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ بِمَقَامَاتِکَ وَ عَلامَاتِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَزِیدَنِی إِیمَانا وَ تَثْبِیتا یَا بَاطِنا فِی ظُهُورِهِ وَ ظَاهِرا فِی بُطُونِهِ وَ مَکْنُونِهِ یَا مُفَرِّقا بَیْنَ النُّورِ وَ الدَّیْجُورِ یَا مَوْصُوفا بِغَیْرِ کُنْهٍ وَ مَعْرُوفا بِغَیْرِ شِبْهٍ حَادَّ کُلِّ مَحْدُودٍ وَ شَاهِدَ کُلِّ مَشْهُودٍ وَ مُوجِدَ کُلِّ مَوْجُودٍ وَ مُحْصِیَ کُلِّ مَعْدُودٍ وَ فَاقِدَ کُلِّ مَفْقُودٍ،
لَیْسَ دُونَکَ مِنْ مَعْبُودٍ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْجُودِ یَا مَنْ لا یُکَیَّفُ بِکَیْفٍ وَ لا یُؤَیَّنُ بِأَیْنٍ یَا مُحْتَجِبا عَنْ کُلِّ عَیْنٍ یَا دَیْمُومُ یَا قَیُّومُ وَ عَالِمَ کُلِّ مَعْلُومٍ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَلَى عِبَادِکَ الْمُنْتَجَبِینَ وَ بَشَرِکَ الْمُحْتَجِبِینَ وَ مَلائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْبُهْمِ الصَّافِّینَ الْحَافِّینَ وَ بَارِکْ لَنَا فِی شَهْرِنَا هَذَا الْمُرَجَّبِ الْمُکَرَّمِ وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْأَشْهُرِ الْحُرُمِ وَ أَسْبِغْ عَلَیْنَا فِیهِ النِّعَمَ وَ أَجْزِلْ لَنَا فِیهِ الْقِسَمَ وَ أَبْرِرْ لَنَا فِیهِ الْقَسَمَ بِاسْمِکَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَجَلِّ الْأَکْرَمِ؛
الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَى النَّهَارِ فَأَضَاءَ وَ عَلَى اللَّیْلِ فَأَظْلَمَ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا تَعْلَمُ مِنَّا وَ مَا لا نَعْلَمُ وَ اعْصِمْنَا مِنَ الذُّنُوبِ خَیْرَ الْعِصَمِ وَ اکْفِنَا کَوَافِیَ قَدَرِکَ وَ امْنُنْ عَلَیْنَا بِحُسْنِ نَظَرِکَ وَ لا تَکِلْنَا إِلَى غَیْرِکَ وَ لا تَمْنَعْنَا مِنْ خَیْرِکَ وَ بَارِکْ لَنَا فِیمَا کَتَبْتَهُ لَنَا مِنْ أَعْمَارِنَا وَ أَصْلِحْ لَنَا خَبِیئَهَ أَسْرَارِنَا وَ أَعْطِنَا مِنْکَ الْأَمَانَ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِحُسْنِ الْإِیمَانِ وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ الصِّیَامِ وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْأَیَّامِ وَ الْأَعْوَامِ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.»
استغفار
صد مرتبه بگوید: «اَستَغفِرُ اللهَ الَّذی لا اِلهَ اِلّا هُوَ، لا شَریکَ لَهُ وَ اَتوبُ اِلَیهِ» و بعد صدقه دهد. هر صبح و شب هفتاد مرتبه بگوید: «اَستَغفِرُالله و اَتوبُ الَیهِ.» بعد دست‌ها را بلند کند و بگوید: «اَلّلهُمَّ اغْفِرلی و تُبْ عَلَیَّ.»
تهلیل
ذکر «لا اله الاّ الله» همان کلمه توحید است و آن را تهلیل گویند. گفتن هزار مرتبه ذکر «لا اله الاّ الله» در ماه رجب را سفارش کردهاند.
خواندن سوره توحید
سوره توحید، سمبل توحید است. در تعداد قرائت این در روایات گفت‌‌وگو است: در بعضی احادیث ده‌هزار مرتبه، در بعضی هزار و بعضی صد مرتبه توصیه کردهاند.
خواندن زیارت امام‌حسین(علیه‌السلام)
فضایل ایام البیض ماه رجب
پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) می‌فرمایند: «کسی که سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد و شب‌های سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم آن را به عبادت قیام کند، قسم به خداوندی که مرا به حق، به پیغمبری مبعوث کرد، از دنیا خارج ﻧمی‌شود، مگر با توبه نصوح و خداوند در برابر روزۀ هر روز او، هفتاد گناه از او را می‌بخشد و هفتاد حاجت او را روز قیامت، هفتاد حاجت او را هنگامی که وارد قبر می‌شود، هفتاد حاجت در هنگام خروج از قبر، هفتاد حاجت در زمان سنجش اعمال و هفتاد حاجت او را هنگام عبور از صراط برآورده می‌سازد.
روزۀ هر روز او همانند آزادی هفتاد نفر از فرزندان حضرت اسماعیل(علیه‌السلام)، هفتادهزار بار ختم قرآن و هفتاد سال حراست از مرزهای اسلام و بنای هفتاد پُل در راه خداست. همچنین از هفتاد نفر از اهل‌بیتش که مستوجب آتش جهنم باشند، شفاعت خواهد کرد و برای او در بهشت فردوس، هفتادهزار شهر بنا می‌شود که در هر شهری، هزار قصر و در هر قصری، هزار حوریه و برای هر حوریه، هزار خدمتکار است.»
امام‌صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «می‌توان شب‌های ایام البیض سه ماه (رجب، شعبان و رمضان) نمازی به جا آورد. به‌این‌گونه که در شب سیزدهم، دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت بعد از حمد، سه سوره یس، تبارک و توحید را بخواند و در شب چهاردهم چهار رکعت نماز (به دو سلام) و در شب پانزدهم شش رکعت (به سه سلام) به همان کیفیت به جا آورد. هرکه این نماز را در این سه شب بخواند، فضیلت این سه ماه را درک کرده است و همۀ گناهان او غیر از شرک به خدا، آمرزیده می‌شود.»
اعمال اختصاصی ایام البیض ماه رجب
اعمال اختصاصی شب سیزدهم
برای شب سیزدهم ماه رجب، خواندن دو نماز را سفارش کردهاند:
- دو رکعت نماز: در هر رکعت حمد، یس، مُلک، توحید یک مرتبه.
- دو رکعت نماز: رکعت اول حمد و عادیات، رکعت دوم حمد و تکاثر.
اعمال اختصاصی روز سیزدهم
جهت عمل امّ داود باید روز سیزدهم و دو روز بعد از آن را روزه گرفت.
اعمال اختصاصی شب چهاردهم
از اعمال شب چهاردهم ماه رجب، خواندن دو نماز است:
- چهار رکعت نماز: در هر رکعت حمد، یس، مُلک، توحید یک مرتبه.
- سی رکعت نماز: در هر رکعت حمد، توحید و آیۀ آخر سوره کهف یک مرتبه.
اعمال اختصاصی شب پانزدهم
اعمال خاص شب پانزدهم ماه رجب عبارت است از:
- غسل
- احیای آن به عبادت
- زیارت امام‌حسین(علیه‌السلام)
- خواندن ۶ رکعت نماز: در هر رکعت، حمد، یس، مُلک، توحید یک مرتبه.
- خواندن ۳۰ رکعت نماز: در هر رکعت، حمد یک مرتبه، توحید ده مرتبه.
- خواندن ۱۲رکعت نماز: در هر رکعت حمد، توحید، فلق، ناس، آیه‌الکرسی و قدر هرکدام چهار مرتبه. بعد از سلام چهار مرتبه بگویید: «اَللهُ اَللهُ رَبّی، لا اُشرِکُ بِهِ شَیئاً وَ لا اَتَّخِذُ مِن دونِهِ وَلیّاً». بعد هرچه می‌خواهی از خدا بخواه.
اعمال اختصاصی روز پانزدهم
برای روز پانزدهم ماه رجب، به انجام چندین عمل توصیه کردهاند:
- غسل
- زیارت امام‌حسین(علیه‌السلام)
- خواندن نماز حضرت سلمان
- خواندن چهار رکعت نماز: بعد از سلام دست‌ها را باز کند و بگوید: «اَللّهُمَّ یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ؛ وَ یا مُعِزَّ الْمُؤْمِنینَ اَنْتَ کَهْفی حینَ تُعْیینِی الْمَذاهِبُ؛ وَ اَنْتَ بارِئُ خَلْقی رَحْمَهً بی وَ قَدْ کُنْتَ عَنْ خَلْقی غَنِیّاً وَ لَوْ لارَحْمَتُکَ لَکُنْتُ مِنَ الْهالِکینَ وَ اَنْتَ مُؤَیِّدی بِالنَّصْرِ عَلی اَعْدائِی وَ لَوْ لا نَصْرُکَ اِیّایَ لَکُنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحینَ یا مُرْسِلَ الرَّحْمَهِ مِنْ مَعادِنِها وَ مُنْشِئَ الْبَرَکَهِ مِنْ مَواضِعِها یا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ وَ الرَّفْعَهِ فَاَوْلِیاءُهُ بِعِزِّهِ یَتَعَزَّزُونَ یا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوکُ نیرَ الْمَذَلَّهِ عَلی اَعْناقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خائِفُونَ اَسئَلُکَ بِکَیْنُونِیَّتِکَ الَّتِی اشْتَقَقْتَها مِنْ کِبْرِیائِکَ وَ اَسئَلُکَ بِکِبْرِیائِکَ الَّتِی اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِکَ وَ اَسئَلُکَ بِعِزَّتِکَ الَّتِی اسْتَوَیْتَ بِها عَلی عَرْشِکَ، فَخَلَقْتَ بِها جَمیعَ خَلْقِکَ فَهُمْ لَکَ مُذْعِنُونَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی محمّد وَ اَهْلِ بَیْتِهِ.»
- خواندن پنجاه رکعت نماز: در هر رکعت حمد، توحید، فلق، ناس یک مرتبه.
- اعمال ام داوود (دعای استفتاح)
پی‌نوشت‌ها
- لسان العرب، ج. ۹، ص. ۲۵۵.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج. ۱۷، ص. ۱۵۹/راغب الاصفهانی، مفردات الفاظ القرآن الکریم، مادۀ عکف/طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، مادۀ عکف.
منبع: کتاب اعتکاف اثر محمدعلی جلالی‌طلب