سوره قلم

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
به نام خدای بزرگوار مهربان

ن وَ الْقَلَمِ وَ مَا یَسْطُرُونَ (۱)
نون. به قلم قسم و به آنچه می‌نویسند (۱)

مَا أَنْتَ بِنِعْمَهِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ (۲)
که تو به‌لطف خدا و برخلاف تهمت‌ها، دیوانه نیستی (۲)

وَ إِنَّ لَکَ لَأَجْرًا غَیْرَ مَمْنُونٍ (۳)
و به‌پاس پایداری‌ات پاداشی بی‌پایان داری (۳)

وَ إِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ (۴)
و تو بر قلّۀ اخلاق نشسته‌ای! (۴)

فَسَتُبْصِرُ وَ یُبْصِرُونَ (۵)
به‌همین زودی‌ها می‌بینی و می‌بینند (۵)

بِأَیْیِکُمُ الْمَفْتُونُ (۶)
که کدامتان دیوانه‌اید! (۶)

إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (۷)
البته خدا بهتر می‌داند وضع‌وحال آن‌هایی را که از راهش به‌ در شده‌اند یا در راه درست قرار دارند. (۷)

فَلَا تُطِعِ الْمُکَذِّبِینَ (۸)
دنباله‌روِ آن‌هایی نباش که تو را به دروغگویی متهم می‌کنند. (۸)

وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ (۹)
دوست دارند کوتاه بیایی تا کوتاه بیایند! (۹)

وَ لَا تُطِعْ کُلَّ حَلَّافٍ مَهِینٍ (۱۰)
دنباله‌روِ هیچ قسم‌خورندۀ رذلی نباش؛ (۱۰)

هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِیمٍ (۱۱)
همان بدگویی که برای سخن‌چینی اینجا و آنجا می‌رود، (۱۱)

مَنَّاعٍ لِلْخَیْرِ مُعْتَدٍ أَثِیمٍ (۱۲)
به‌شدت بخیل است و زیاده‌خواه و سهل‌انگار. (۱۲)

عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِکَ زَنِیمٍ (۱۳)
گستاخ است و گذشته از آن، بی‌اصل‌وتبار. (۱۳)

أَنْ کَانَ ذَا مَالٍ وَبَنِینَ (۱۴)
به‌صِرف اینکه اموال و اولاد فراوان دارد، (۱۴)

إِذَا تُتْلَى عَلَیْهِ آیَاتُنَا قَالَ أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ (۱۵)
وقتی آیه‌هایمان را برایش می‌خوانند، می‌گوید: «این‌ها که همان افسانه‌های گذشتگان است!» (۱۵)

سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ (۱۶)
به‌زودی بینى‌اش را به خاک مى‌مالیم! (۱۶)

إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ کَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّهِ إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِینَ (۱۷)
ما امتحانشان می‌کنیم؛ همان‌طور که صاحبان باغ سوخته را امتحان کردیم: وقتی قسم خوردند که صبح زود میوه‌های باغ را بچینند (۱۷)

وَ لَا یَسْتَثْنُونَ (۱۸)
و ذره‌ای به نیازمندان ندهند! (۱۸)

فَطَافَ عَلَیْهَا طَائِفٌ مِنْ رَبِّکَ وَ هُمْ نَائِمُونَ (۱۹)
شب که خواب بودند، بلایی از طرف خدا به جان باغ افتاد (۱۹)

فَأَصْبَحَتْ کَالصَّرِیمِ (۲۰)
و باغ به تلّی از خاکستر تبدیل شد! (۲۰)

فَتَنَادَوْا مُصْبِحِینَ (۲۱)
صبح، بی‌خبر از همه‌جا، همدیگر را صدا زدند: (۲۱)

أَنِ اغْدُوا عَلَى حَرْثِکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَارِمِینَ (۲۲)
«اگر می‌خواهید بروید میوه‌چینی، تا آفتاب‌نزده، سراغ محصولتان بروید.» (۲۲)

فَانْطَلَقُوا وَ هُمْ یَتَخَافَتُونَ (۲۳)
بعد، راه افتادند و آهسته به هم می‌گفتند: (۲۳)

أَنْ لَا یَدْخُلَنَّهَا الْیَوْمَ عَلَیْکُمْ مِسْکِینٌ (۲۴)
«نکند امروز در باغ، نیازمندی سراغتان بیاید!» (۲۴)

وَغَدَوْا عَلَى حَرْدٍ قَادِرِینَ (۲۵)
بله، با این نیت راهی شدند که به نیازمندان چیزی ندهند. (۲۵)

فَلَمَّا رَأَوْهَا قَالُوا إِنَّا لَضَالُّونَ (۲۶)
به‌محض اینکه آن باغ سوخته را دیدند، گفتند: «وای که ما بد راهی رفتیم!‌ (۲۶)

بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ (۲۷)
تازه، از همه‌چیز هم محروم شدیم!» (۲۷)

قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُلْ لَکُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ (۲۸)
عاقل‌ترینشان گفت: «نگفتم به شما که چرا با کمک به فقرا به‌ یاد خدا نیستید؟!» (۲۸)

قَالُوا سُبْحَانَ رَبِّنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ (۲۹)
گفتند: «بله، تقصیر خدا نیست! خودِ ما بد کردیم.» (۲۹)

فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَلَاوَمُونَ (۳۰)
آن‌وقت ملامت‌کنان، به همدیگر رو کردند (۳۰)

قَالُوا یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا طَاغِینَ (۳۱)
و گفتند: «خاک بر سر ما! واقعاً که گردنکشی کردیم. (۳۱)

عَسَى رَبُّنَا أَنْ یُبْدِلَنَا خَیْرًا مِنْهَا إِنَّا إِلَى رَبِّنَا رَاغِبُونَ (۳۲)
امیدواریم که خدا به‌جای این باغ، بهترش را به ما بدهد. ما دیگر به خدا رو کردیم.» (۳۲)

کَذَلِکَ الْعَذَابُ وَ لَعَذَابُ الْآخِرَهِ أَکْبَرُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ (۳۳)
این‌طور است عذاب دنیا‍! کاش می‌دانستند که عذاب آخرت از این هم بزرگ‌تر است! (۳۳)

إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ (۳۴)
از طرف دیگر، خودمراقبان، پیش خدا باغ‌های پُرنازونعمت دارند. (۳۴)

أَفَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِینَ کَالْمُجْرِمِینَ (۳۵)
آیا فرمانبران را با گناهکارها یکی می‌کنیم؟! (۳۵)

مَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (۳۶)
چه‌تان شده؟! چطور قضاوت مى‌کنید؟! (۳۶)

أَمْ لَکُمْ کِتَابٌ فِیهِ تَدْرُسُونَ (۳۷)
مگر کتابی آسمانی دارید که از رویش می‌خوانید (۳۷)

إِنَّ لَکُمْ فِیهِ لَمَا تَخَیَّرُونَ (۳۸)
که: «در آخرت هرچه انتخاب کنید، همان برای شماست»؟! (۳۸)

أَمْ لَکُمْ أَیْمَانٌ عَلَیْنَا بَالِغَهٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ إِنَّ لَکُمْ لَمَا تَحْکُمُونَ (۳۹)
یا مگر قول محکمی از ما گرفته‌اید که تا روز قیامت، هرجور حکم کنید، حقِ شماست؟‍! (۳۹)

سَلْهُمْ أَیُّهُمْ بِذَلِکَ زَعِیمٌ (۴۰)
از آن‌ها بپرس که کدامشان آن یکی‌ بودن را تضمین می‌کند؟! (۴۰)

أَمْ لَهُمْ شُرَکَاءُ فَلْیَأْتُوا بِشُرَکَائِهِمْ إِنْ کَانُوا صَادِقِینَ (۴۱)
نکند بت‌هایشان واسطه می‌شوند برای این یکی ‌شدن؟! اگر راست می‌گویند، معرفی‌شان کنند! (۴۱)

یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ سَاقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ (۴۲)
روزی می‌رسد که کارشان زار شود. دعوت می‌شوند به سجده ‌کردن؛ ولی از درون نمی‌توانند! (۴۲)

خَاشِعَهً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّهٌ وَ قَدْ کَانُوا یُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَ هُمْ سَالِمُونَ (۴۳)
خواری در چشم‌هایشان موج می‌زند و خفت سرتاپایشان را می‌گیرد! البته در دنیا هم به سجده دعوت می‌شدند، درحالی‌که صحیح و سالم بودند! (۴۳)

فَذَرْنِی وَ مَنْ یُکَذِّبُ بِهَذَا الْحَدِیثِ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ (۴۴)
آن‌هایی را که قرآن را دروغ می‌دانند، به من واگذار؛ از جایى که فکرش را نمى‌کنند، کم‌کم گریبانشان را خواهیم گرفت. (۴۴)

وَأُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ (۴۵)
البته به‌اندازۀ کافی مهلتشان می‌دهم؛ چون نقشه‌ام حساب‌شده است! (۴۵)

أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْرًا فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ (۴۶)
مگر برای راهنمایی‌شان مزدی از آن‌ها خواسته‌ای که از پرداختش کمر خم کرده باشند؟! (۴۶)

أَمْ عِنْدَهُمُ الْغَیْبُ فَهُمْ یَکْتُبُونَ (۴۷)
مگر علم غیب پیش آن‌هاست که حرف‌هایشان را دربارۀ تو از رویش می‌نویسند؟! (۴۷)

فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لَا تَکُنْ کَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَ هُوَ مَکْظُومٌ (۴۸)
صبر کن تا خدا فرمان عذاب تدریجی‌اش را پیش ببرد. مثل یونس هم نباش! او برای نجاتش، بغض‌آلود صدایمان زد. (۴۸)

لَوْلَا أَنْ تَدَارَکَهُ نِعْمَهٌ مِنْ رَبِّهِ لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَ هُوَ مَذْمُومٌ (۴۹)
اگر به‌فرض، لطف خدا در قبول توبه شامل حالش نمی‌شد، درحالی به آن ساحل بدون گیاه انداخته می‌شد که مستحق ملامت بود! (۴۹)

فَاجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحِینَ (۵۰)
پس خدا برگزیدش و جزو شایستگانش کرد. (۵۰)

وَ إِنْ یَکَادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ (۵۱)
وقتی بت‌پرست‌ها قرآن می‌شنوند، کم مانده که با چشم‌زخم، به تو آسیب بزنند. تازه، می‌گویند: «او دیوانه است!» (۵۱)

وَ مَا هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعَالَمِینَ (۵۲)
درحالی‌که این قرآن فقط مایۀ یادآوری جهانیان است. (۵۲)

محتوای سوره قلم

گرچه بعضی از مفسران در مکی بودن تمام سوره قلم تردید کرده‌اند یا معتقدند قسمتی از آن در مدینه و قسمتی در مکه نازل شده است؛ ولی لحن سوره و محتوای آیات کاملاً هماهنگ با سوره‌های مکی است؛ چراکه بیش از هرچیز بر محور مسئلۀ نبوت پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و مبارزه با دشمنانی که او را مجنون می‌خواندند و دعوت به صبر و استقامت و انذار و تهدید مخالفان به عذاب الهی دور می‌زند.

روی‌هم‌رفته مباحث این سوره را می‌توان در هفت بخش خلاصه کرد:

1. نخست به ذکر قسمتی از صفات ویژۀ رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مخصوصاً اخلاق برجستۀ او می‌پردازد و آن را با قسمت‌های مؤکدی تأکید می‌کند.
2. سپس قسمتی از صفات زشت و اخلاق نکوهیدۀ دشمنان او را بازگو می‌‌کند.
3. در بخش دیگری، داستان «أَصْحابَ الْجَنَّه» که در حقیقت هشداری است به مشرکان زشت‌سیرت بیان شده است.
4. در قسمت دیگری، مطالب گوناگونی دربارۀ قیامت و عذاب کفار در آن روز آمده است.
5. در بخش دیگری، انذارها و تهدیدهایی نسبت به مشرکان بازگو شده است.
6. در بخش دیگری، به پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دستور می‌دهد که در برابر دشمنان سرسخت، استقامت و صبر نشان دهد.
7. سرانجام در پایان سوره نیز سخن از عظمت قرآن و توطئه‌های مختلف دشمنان بر ضد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به میان آورده است.

انتخاب نام «قلم» برای این سوره، به‌تناسب نخستین آیۀ آن است. بعضی نیز نام آن را سوره «ن» ذکر کرده‌اند و از بعضی روایات که در فضیلت این سوره آمده است، استفاده می‌شود که نام آن، سورۀ «ن وَ الْقَلَمِ» است. (مکارم شیرازی، ۱۳۸۷، ص. ۳۶۵)

خواص سوره قلم

در روایات نقل‌شده از ائمۀ اطهار(علیهم‌السلام)، برای سوره قلم خواص متعددی بیان کرده‌اند:

1. ابن‌بابویه با سند خود از علی‌ بن میمون صائغ نقل می‌کند که امام‌صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «هرکس سوره قلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند، خداوند عزوجل او را همواره از فقر در امان می‌دارد و در هنگام مرگ، او را از فشار قبر محفوظ می‌دارد.» (۱)
2. در کتاب خواص القرآن از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) روایت کرده‌اند: «هرکس سوره قلم را بخواند، خداوند به وی ثوابی معادل ثواب کسانی را خواهد داد که خداوند آرزوها و رؤیاهای آنان را به تأخیر انداخته است و اگر به چیزی نوشته شود و بر دندان آسیب دیده‌ای گذاشته شود، در همان لحظه درد آن تسکین می یابد.»
3. رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرمایند: «هرکس سوره قلم را بنویسد و بر خویش و یا هرآن‌کس به درد دندان مبتلا باشد آویزان کند، به‌ خواست خداوند در همان لحظه درد آن تسکین می‌یابد.»
4. امام‌صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «اگر سوره قلم را بنویسند و بر کسی که مبتلا به درد دندان باشد آویزان کنند، به ‌خواست خداوند عزوجل درد آن آرام گیرد.» (بحرانی، ۱۳۸۹، ص. ۱۴۳)

تفسیر سوره قلم

در نرم‌افزار نسیم رضوان، تفسیر سوره قلم از تفسیر نور حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسن قرائتی در اختیار کابران و علاقه‌مندان به تفسیر و تدبر در قرآن کریم قرار گرفته است.

صوت سوره قلم

همچنین در نرم‌افزار نسیم رضوان، صوت سوره‌های قرآن کریم همچون سوره قلم از شش قاری مطرح و به‌نام، از جمله پرهیزگار، سعدالغامدی، خلیل‌الحصری، منشاوی، معتز آقایی و عبدالباسط فراهم شده است. می‌توانید از قسمت تنظیمات، قاری مورد نظر خود را انتخاب کنید.

پی‌‎نوشت‌ها

1. ثواب الأعمال، ص. ۱۴۹.

منابع

• بحرانی، ه. (۱۳۸۹). ترجمۀ تفسیر روایی البرهان، ج. ۹، ترجمۀ رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا. تهران، ایران: کتاب صبح.
• مکارم شیرازی، ن. (۱۳۸۷). تفسیر نمونه، ج. ۲۴. تهران، ایران: دار الکتب الاسلامیه.
• ملکی، ع. (۱۳۹۶). ترجمۀ خواندنی قرآن. تهران، ایران: ویراستاران.