احمد علی رجایی بخارایی
نام دکتر احمد علی رجایی بخارایی از جمله نام‌های بلندآوازه‌ای است که در گسترش کتابخانه آستان قدس رضوی نقش بسزایی داشتند. رسالت ایشان تنها به آستان قدس رضوی ختم نشد و در ارتقا و پیشرفت دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد نیز همت بسیار مبذول داشتند. در این مقاله، قصد داریم به شرح زندگی این استاد و ادیب فرهیخته که از مشاهیر مدفون در حرم مطهر رضوی به شمار می‌روند، بپردازیم.
ولادت دکتر رجایی
دکتر احمد علی رجایی بخارایی در سال ۱۲۹۵ش، در مشهد چشم به جهان گشود. خاندان احمد علی رجایی بخارایی از روستای باژ در سه فرسنگی حد شمالی مشهد بودند که برای مدتی در بخارا می‌زیستند.
تحصیلات دکتر رجایی
وی تحصیلات ابتدایی را به سال ۱۳۰۹ش در مشهد به پایان برد. سپس برای گذراندن دورۀ متوسطه به کرج رفت و در سال ۱۳۱۵ش در رشتۀ کشاورزی دیپلم گرفت.
رجایی کار خود را با معلمی در ادارۀ فرهنگ شروع کرد و سپس به‌تدریج مشاغل برتری یافت تا آنکه ریاست دفتر مهدی آذر، وزیر فرهنگ دولت مصدق را عهده‌دار شد. در خلال این مدت، به تحصیل علوم ادبی و عربی همت گماشت و از محضر ادیب نیشابوری (ادیب دوم) نیز کسب فیض کرد. در سال ۱۳۳۲ش، به تهران رفت و در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشنامۀ لیسانس دریافت کرد. در سال ۱۳۳۴، در همان رشته از دانشگاه تهران به اخذ درجۀ دکتری نائل آمد.
از سال ۱۳۳۶ با مرتبۀ دانشیاری در دانشگاه تبریز به تدریس پرداخت و در مهرماه ۱۳۳۹ش، به دانشکدۀ ادبیات مشهد منتقل شد. در سال ۱۳۴۲، به ریاست دانشکدۀ ادبیات منصوب شد. طی سال‌های ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵، برای مطالعۀ علمی به اروپا رفت و در تهیۀ میکروفیلم برخی از نسخه‌های کتابخانۀ ملی پاریس، بروکسل و کتابخانۀ موزۀ بریتانیا برای کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد اقدام کرد.
خدمت در آستان قدس رضوی
دکتر رجایی، پس از ۳۲ سال خدمت در اسفندماه ۱۳۴۷ بازنشسته شد؛ اما چند ماه بعد در سال ۱۳۴۸، به خواهش باقر پیرنیا، نیابت تولیت آستان قدس رضوی و استاندار وقت خراسان (۱۳۴۶-۱۳۵۰) به سمت مدیرکل امور فرهنگی و کتابخانه‌های آستان قدس رضوی منصوب شد و تا سال ۱۳۵۲ در همین سمت باقی بود.
خدمات دکتر رجایی
دکتر رجایی در بخش فرهنگی آستان قدس رضوی خدمات ارزنده‌ای کرد:
- تهیۀ میکروفیلم از نسخه‌های کتابخانۀ شهرهای مسکو، لنینگراد، سمرقند و بخارا
- جمع‌آوری قرآن‌های خطی از گوشه‌وکنار رواق‌ها و انبارهای کتابخانه آستان قدس و تهیۀ فهرست برای آن‌ها
- تأسیس سازمان فرهنگ‌نامه قرآنی به‌منظور تدوین فرهنگی عربی به فارسی بر اساس ترجمه قرآن‌های کهن
- توسعۀ کتابخانه و خرید کتابخانه‌های شخصی و نسخه‌های خطی
- تأسیس و تجهیز برخی کتابخانه‌های وابسته به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
- خرید دستگاه عکس‌برداری و فیلمتک
آثار دکتر رجایی
از دکتر رجایی چندین اثر گران‌قدر بر جای مانده که به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
- کتاب‌های فرهنگ اشعار حافظ
- متنی پارسی از قرن چهارم هجری
- پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی
- یادداشتی دربارۀ لهجۀ بخارایی
- تصحیح شرح تعرف
- منتخب رونق‌المجالس و بستان‌العارفین
ابعاد شخصیتی دکتر رجایی
دکتر رجایی در سخنوری و کلاس‌داری استاد بود. اشعار پراکنده و چاپ‌نشدۀ او در برخی مجلات آن روزگار نشانۀ طبع لطیف و ذوق وقاد استاد است. به لحاظ شخصیت، ذاتاً آدمی بلندهمت، بخشنده و آزاده بود. پول‌پرستی و مال‌اندوزی را خوش نداشت. حتی زمانی که رئیس دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد بود، خشتی بر خشتی ننهاد و برای خود سرپناهی نساخت.
وفات دکتر رجایی
دکتر رجایی که از بیماری سرطان رنج میبرد، سرانجام در اول مرداد ۱۳۵۷ درگذشت. قبر وی که پیش‌تر در داخل یکی از غرفه‌ها قرار داشت، در بازسازی ایوان عباسی، اینک در دالان کناری سمت راست آن ایوان، واقع در شمال صحن کهنه (انقلاب)، رودرروی مضجع امام‌رضا(علیه‌السلام) قرار دارد.
منبع: کتاب در آستان دوست: دربارۀ رجال و مشاهیر آرمیده در حرم مطهر رضوی اثر جمعی از نویسندگان